Over bijen, gif, lobby, falende beoordeling en de oplossingen.
Tien vragen aan Dr. Jeroen van der Sluijs
Over bijen, gif, lobby, falende beoordeling en de oplossingen.
Tien vragen aan Dr. Jeroen van der Sluijs
Dit interview staat in de juni editie van BeeZZZ, het blad van de Bijenstichting. Het schetst heel goed waarom de bijen bedreigd zijn, waar de oplossingen liggen en wat we zelf kunnen doen. Van der Sluijs waarschuwt voor de sterke lobby en de invloed van de chemische bedrijven in het Nederlandse poldermodel. Zeer de moeite waard, daarom nemen we het hier over met toestemming van de Bijenstichting. Nog geen donateur van deze broodnodige organisatie? Snel doen! Zie verder vooral ook www.bijenlint.nl
10 vragen aan...
Dr. Jeroen P. van der Sluijs (1965) is Universitair Hoofddocent nieuwe risico’s bij de afdeling
Milieu-Natuurwetenschappen, Copernicus Instituut voor Duurzame Ontwikkeling,
Universiteit Utrecht. Jeroen studeerde scheikunde aan de Universiteit Leiden en promoveerde
in Utrecht op omgaan met onzekerheden en controversen in risicoanalyse van
klimaatverandering. Hij doet al ruim twintig jaar multidisciplinair onderzoek dat zich richt
op het begrijpen van wetenschappelijke controversen over milieu- en gezondheidsrisico’s
en het beter omgaan met wetenschappelijke onzekerheden in adviezen van wetenschappers aan beleidsmakers. Denk hierbij aan complexe risico’s, zoals klimaatverandering, nanodeeltjes, elektromagnetische velden, of bijensterfte. Jeroen vindt het belangrijk om transparante en beleidsrelevante kennis te produceren. Hij is vooral gefascineerd door vraagstukken die
gekenmerkt worden door zowel grote wetenschappelijke onzekerheden als grote maatschappelijke belangentegenstellingen.
Hij publiceerde 71 artikelen in wetenschappelijke tijdschriften en 25 hoofdstukken in wetenschappelijke boeken over uiteenlopende milieu- en gezondheidsrisico’s en is veelgevraagd spreker op internationale wetenschappelijke congressen. Jeroen is lid van de Signaleringscommissie Gezondheid en Milieu van de Gezondheidsraad en is adviseur van onder meer de Nederlandse Vereniging van Chemische Industrie, de Bijenstichting en het Kennisplatform Elektromagnetische velden.
Vragen:
1 Hoe ben je betrokken geraakt bij het onderwerp bijensterfte?
Tien jaar geleden zat ik in de wetenschappelijke adviescommissie van een groot Europees onderzoeksproject (ALARM) over de sterke terugloop van de biodiversiteit in Europa. Daar hoorde
ik voor het eerst van het opkomende probleem van de sterke terugloop van bestuivende insecten
wereldwijd. Na het zien van de cijfers was ik direct overtuigd van het grote belang van dat
vraagstuk. In 2004 begon ik als gasthoogleraar bij de Universiteit van Versailles Saint-Quentin-
en-Yvelines. Daar kreeg ik een promovenda onder mijn hoede, Laura Maxim, die onderzoek
deed naar de rol van bestrijdingsmiddelen bij de sterke terugloop van de biodiversiteit in Europa.
Zij kwam al snel uit bij de hoog opgelopen wetenschappelijke controverse over een nieuw
insecticide (imidacloprid) in de zonnebloem-en maisteelt in Frankrijk waar de bijen massaal van slag van raakten. De producent, Bayer Cropscience, haalde in die tijd alles uit de kast om
wetenschappers die daar onderzoek naar wilden doen tegen te werken en onderuit te halen. Op
elke studie kwam direct een tegenstudie van de industrie die dan natuurlijk het tegendeel vond.
Als je die studies echter goed bekijkt rammelen ze aan alle kanten, niet voor niks hebben ze de
bijnaam ‘Bayer Crapscience’. Maar het lukt ze wel steeds weer er verwarring mee te zaaien.
Bayer dreigde Franse wetenschappers voor het gerecht te slepen wegens het in diskrediet brengen
van imidacloprid. Een onderzoeker die er te diep in was gedoken werd op mysterieuze wijze
van de ene op de andere dag naar een andere afdeling overgeplaatst en moest onderzoek naar
bijenziekten gaan doen. Hem werd verboden om zijn onderzoek aan imidacloprid voort te zetten.
2 Waarom vind je bijen belangrijk?
Ik vind vooral bestuivende insecten belangrijk. De honingbij is maar een van de vele bestuivende
insecten, en een van de weinigen die door de mens gehouden wordt. Bestuivende insecten
zijn van cruciaal belang voor de natuur en voor de landbouw. Bestuiving verbindt mens, natuur
en economie. Maar liefst 87,5% van alle bloeiende planten op aarde heeft bestuivende insecten
nodig. Een derde van al ons voedsel hangt er van af en vrijwel alle voedingsstoffen (vitaminen, antioxidanten, lyopeen etc.) die essentieel zijn voor onze gezondheid zitten in voedsel dat bestuivende
insecten nodig heeft. Het gaat daarbij niet alleen om de ca. 25.000 wilde bijensoorten die onze planeet rijk is maar ook om andere bestuivers, zoals zweefvliegen, vlinders en motten.
3 Kun je in het kort aangeven waarom jij je zorgen maakt over de bijensterfte?
Je kunt de bij zien als een indicator voor hoe het met het hele ecosysteem gaat. Als het slecht gaat
met de bij dan gaat het slecht met het hele ecosysteem waar die bij een onderdeel van is. Voor
het voortbestaan van mens en natuur is een gezond en veerkrachtig en stabiel ecosysteem de
allerbelangrijkste randvoorwaarde. Daar moeten we echt heel zuinig op zijn.
4 Als bestrijdingsmiddelen zo gevaarlijk zijn, waarom worden ze dan niet verboden?
In zijn boek Risicomaatschappij noemt de socioloog Ulrich Beck de wijze waarop we de
samenleving hebben ingericht “georganiseerde onverantwoordelijkheid”. Dat is precies wat je
hier ziet. Iedereen die je er op aanspreekt verschuilt zich weer achter een ander. De minister
verschuilt zich achter het Ctgb (College voor de toelating van gewasbeschermingsmidddelen),
die verschuilt zich weer achter de Europese Unie, en die verschuilt zich weer achter protocollen
waarvan alle tests toch netjes zijn afgevinkt, of achter wetenschappers die het probleem bagatelliseren,enz enz. Wie is nu aanspreekbaar op, en verantwoordelijk voor de massale collateral
damage van de neonicotinoïden? De industrie maakt handig gebruik van die georganiseerde
onverantwoordelijkheid. De macht en invloedssfeer van de landbouwgifindustrie is bovendien
erg groot. De samenleving is er nog onvoldoende in geslaagd om een corrigerende tegenmacht
te organiseren. De industrie kan ongestraft haar gang gaan, het is allemaal legaal wat ze doen,
ook al zijn de gevolgen voor het wereldmilieu desastreus. Voor de lange termijn vind ik het
daarom van groot belang dat ecocide (het grootschalig vernietigen van het ecosysteem van onze
planeet) binnen het internationale recht strafbaar wordt gesteld. Een internationale groep van
juristen ijvert daarvoor (http://eradicatingecocide.com). Dat initiatief verdient massale steun,
het is niet alleen een kwestie van beschaving, het is een kwestie van overleven, en het is urgent.
5 Wat kan de politiek doen om het probleem bijensterfte aan te pakken?
Bijensterfte is een breed probleem dat om een brede aanpak vraagt. Het beleid moet zich richten op herstel van de veerkracht van ons ecosysteem, ook in de landbouw. Als de natuur goed in evenwicht is heb je geen plagen en heb je helemaal geen landbouwgif nodig. Voor de honingbij is een meersporenbeleid nodig: ecosysteemherstel, bijvriendelijk groenbeheer, bijvriendelijke landbouw, en professionalisering van de imkerij. Bij dat laatste moeten we wel oppassen dat de imkerij de intensieve veehouderij niet achterna gaat, waarbij bijen met een complete apotheek naast de bijenkast kunstmatig in leven gehouden worden in een milieu waar ze het zonder dat niet meer redden.
6 Wat kan een individuele burger doen om de bijen te helpen?
Als je een tuin of balkon hebt kun je die bijvriendelijk inrichten en gifvrij beheren. Verder kun je zelf bijen houden of nestgelegenheid maken voor wilde bijen (een bijenhotel). Je kan overgaan op biologische voeding. Je kunt je winkel vragen om van haar leveranciers te eisen om alleen nog groente en fruit te leveren die zonder neonicotinoïden verbouwd zijn. Dan hebben boeren en tuinders een drijfveer om over te stappen. De supermarktketen Waitrose in Engeland heeft als eerste ter wereld van al haar leveranciers geëist dat de hele productieketen vrij is van neonicotinoïden. Vraag je eigen supermarkt om dat prachtige voorbeeld te volgen. En je kan natuurlijk donateur worden van de Bijenstichting en vrienden en kennissen aanmoedigen om dat ook te doen.
7 Wat moet er volgens jou gebeuren om de bijen adequaat te beschermen?
Er moet een volstrekt onafhankelijke instantie komen die teeltadviezen geeft aan boeren en tuinders. Nu is het teeltadvies volledig in handen van de producenten van landbouwgif. Het gevolg is een grootschalig volstrekt onnodig preventief gebruik van neonicotinoïden waar alleen de giffabrikanten beter van worden. In de meeste gevallen zou er geen enkele schade van plaaginsecten zijn geweest als de zaden en het gewas niet behandeld waren geweest, zo blijkt uit Italiaans onderzoek.
8 Wat vind je van het Europees Moratorium op neonicotinoïden?
Een belangrijke eerste stap, maar helaas maar een heel kleine stap. In totaal valt maar 15% van
alle gebruik in Nederland onder het verbod, 85% van de toepassingen is uitgezonderd van het
verbod. We zijn er nog lang niet en het probleem bestaat ook buiten Europa, vooral over het sterk toenemend ongereguleerd gebruik van neonicotinoïden in Azie en Afrika maak ik me grote zorgen.
9 Wat is jouw mening over de Bijenstichting? (kritiek wordt op prijs gesteld)
De Bijenstichting doet erg belangrijk werk. Zij heeft als eerste in Nederland de wilde bijen politiek
en maatschappelijk op de kaart gezet. Een zwakte van de Bijenstichting is dat ze volledig op
vrijwilligers draait, maar dat is ook een kracht, omdat de mensen die zich voor de Bijenstichting
inzetten dat zeer gepassioneerd doen. Een verdere professionalisering is wel nodig om als
Bijenstichting ook een effectieve politieke lobby te kunnen opbouwen. Het krachtenveld is complex
en de belangen zijn groot en de industrie is zeer gehaaid en ervaren en speelt het spel slim.
Als goed bedoelende onervaren amateur leg je het daar toch snel tegen af. De Bijenstichting zou
ook veel baat kunnen hebben bij internationale samenwerking met verwante organisaties zoals
Buglife in Engeland. Door de krachten te bundelen kun je meer bereiken.
10 Wat is niet gevraagd en vind je belangrijk om hier nog te vermelden?
Ik wil graag iedereen bedanken die al heeft bijgedragen aan het Triodos Foundation fonds voor onafhankelijk onderzoek naar systemische insecticiden en bijenstefte. Met die gelden hebben we nu een eerste stap kunnen maken, wat tot nu toe twee belangrijke wetenschappelijke artikelen heeft opgeleverd. In een veld waar het onderzoek gedomineerd wordt door de industrie is het van groot belang dat er ruimte is om zulke onderzoeksvragen te adresseren waar verder nergens geld voor te krijgen is omdat de vraag onwelgevallig is voor de gevestigde orde. Het is behoorlijk bizar dat wij de eersten waren die de jarenlange monitoringgegevens in oppervlaktewater hebben geanalyseerd om te kijken wat eigenlijk de impact is van jarenlange normoverschrijdingen van imidacloprid in het oppervlaktewater. Tot die tijd werden de gegevens netjes verzameld en in de la gelegd. Onvoorstelbare Oostindische blindheid. Er is nu een tijdelijk Europees verbod op een deel van het gebruik van neonicotinoïden. Over twee jaar wordt de zaak opnieuw bekeken. De uitkomsten van het monitoringonderzoek van de komende twee jaar zullen dan doorslaggevend zijn. Staatssecretaris Dijksma is een poldervrouw in hart en nieren - dus het officiële Nederlandse monitoringprogramma zal een of ander halfzacht compromis van alle belanghebbenden worden waar de giffabrikanten vast ook aan mee gaan betalen en bepalen. Reken maar dat men veel zogenaamde ‘rode haringen’ zal gaan monitoren. Contra-expertise waarbij compromisloos en zonder polderdruk en industriemarionetten
de wetenschappelijk echt belangrijke onderzoeksvragen geadresseerd worden, is dan cruciaal.
Juist daarvoor is dat Triodosfonds ingesteld.
17 juni 2013